AKTUAL MÖVZULAR
GENERAL-MAYOR MİR- KAZIMBƏY TALIŞINSKİ
Lalə Ellazova,
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
Siyasi sənədlər Arxivinin
Arxiv fondunun mühafizə şöbəsinin müdiri
Arxiv fondunda mühafizə olan sənədlərlə işləyərkən Azərbaycanın hərb tarixində özünəməxsus yer tutan general-mayor Mir Kazımbəy Talışınski haqqında maraqlı bir sənədi üzə çıxardım. Bu Böyük Vətən müharibəsi dövrünə aid bir sənəd idi. Aparılan araşdırılmalar nəticəsində məlum oldu ki, 1944- cü il aprelin 20-də Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin (AKP(b) MK) katibi M. C. Bağırova qeneral-mayor Mir Kazımbəy Talışınski və polkovnik İbrahimağa Vəkilov haqqında sənədlər təqdim olur (ARP İİ SSA, f. 1,siy. 29,sax.vah.371, vər.42, 46,. 49, 50-52). M. C. Bağırovun tapşırığı ilə Azərbaycanın hərb tarixində mövcud boşluqları doldurmaq, əsgərlərin döyüş ruhunu yüksəltmək məqsədilə bu sənədlər əsasında hər iki hərbçinin həyat və fəaliyyətini işıqlandıran tədqiqat işi ərsəyə gəlir. Arxivdə mühafizə olunan bu əsər Azərbaycanın hərb tarixinə dəyərli bir töhfədir. (ARP İİ SSA, f. 1,siy.29,sax.vah.371, vər-r.17-39).
Real tarix göstərir ki, Rusiyanın apardığı işğalçılıq siyasəti nəticəsində imperiyanın tərkibinə qatılmış müsəlman xalqları ordu sıralarına çağırılmasalar da, Azərbaycan övladları hərbə bağlılığını nümayiş etdirərək, Rusiya ordu sıralarında xidmət etmişlər. Onların sırasında Lənkəran xanlığının hökmdarı Mir Mustafa xanın nəticəsi – general-mayor Mir-Kazımbəy Talışınski də vardır. Vətənə qulluq, hərbi xidmətə bağlılıq bu ailənin qanından, kökündən gəlmişdir. Mir- Kazımbəyin babası və atası həyatlarını hərbi xidmətə həsr etmişdilər. Generalın babası Mir Hüseynbəy Rusiya ordusunun poruçiki, atası isə Bakı qarnizonunun kapitanı olmuşdur.
Mir-Kazımbəy Talışınski 1855-ci il iyulun 17-də Lənkəran şəhərində anadan olmuş, 10 yaşında onu Bakıya gətirmişlər. Bakı real məktəbində orta təhsil alandan sonra, o, Peterburqda Konstantinovski hərbi məktəbdə təhsil almış, praporşik rütbəsində Tiflisdə yerləşən 16-ci Minqrel qrenadyor alayına göndərilmişdir, 1889-cu ilədək bu alayda xidmət edən Mir-Kazımbəy Talışınski ştabs-kapitan rütbəsini almışdır. Qafqaz hərbi dairəsi qərargahının xüsusi komissiyası keçirdiyi sınaqlardan sonra Mir-Kazımbəy Talışınskini yunker hərbi məktəblərində artilleriyadan dərs keçməyə layiq görür və onu Tiflis yunker hərbi məktəbinə göndərir. 1899-cu ildə M.Talışınski podpolkovnik pütbəsini alır və Minskdə yerləşən 119-cu Kolomen piyada qoşunları alayına batalyon komandiri təyin olunur. İki ildən sonra isə komandanlıq onun hərbi biliklərini yüksək qiymətləndirərək Qroznıda yerləşən 82-ci Dağıstan piyada qoşunları alayına batalyon komandiri vəzifəsinə keçirir.
Rus-yapon müharibəsi illərində (1904-1905) M.Talışınski Benderı şəhərində yerləşən 55-ci piyada batalyonun komandiri vəzifəsində hərbi qulluğunu davam edir. Müharibədən sonra isə o, yenidən Qroznıdaki 82-ci Dağıstan piyada qoşunları alayına təyinatla batalyon komandiri vəzifəsinə göndərilir. Bu illərdə keçirilən attestasiyaların nəticələri göstərir ki, komandanlıq Mir-Kazımbəy Talışınskinin zəhmətkeşliyini, nizam-intizamını yüksək şəkildə qiymətləndirir. Yazılan nəticələrdə deyilirdi: «Достоин назначения командиром отдельного батальона в первую очередь»; «Выдающийся. Безусловно заслуживает скорейшего назначения командиром полка вне очереди с производством в полковники. Первый штабс-офицер в дивизии.»; «Выдающийся. Достоин выдвижения на должность командира пехотного полка в первую очередь»(ARP İİ SSA, f. 1,siy.29,sax.vah.371, vər.51).
1909 - cu ildə M.Talışınski polkovnik rütbəsində Rusiya imperiyasının ən ucqar ərazisinə – Uzaq Şərqə göndərilir və 3-cü Sibir atıcı alayına komandir təyin olunur. Bütün ömrünü hərbi xidmətə həsr edən 54 yaşlı zabit bu işin də öhdəsindən yüksək şəkildə gəlir və 1913-cü ilə qədər çətin iqlim şəraitində alaya müvəffəqiyyətlə rəhbərlik edir.1913-cü ildə isə 14 il ərzində ailəsindən ayrı qalan Mir-Kazımbəy Talışınski general-mayor rütbəsində təqaüdə çıxır və Tiflisə qayıdaraq ailəsinə qovuşur. Qeyd etmək lazımdır ki, geniş dünya görüşünə malik, dünyəvi dəyərlərə önəm verən general ailəsində böyütdüyü qızlarına patriarxal mövqedən yanaşmır, onları cəmiyyət üçün dəyərli bir insan olaraq görmək istəyir və qız övladlarına yüksək təhsil verir (ARP İİ SSA, f. 1,siy.29,sax.vah.371, vər.52).
Xülasə olaraq, diqqətə çatdırmaq lazımdır ki, təvazökar bir zabitin sadə həyat hekayəsinin “yeraltı çayları” belə bir həqiqəti göstərir ki, yalnız minlərlə M. Talışınski kimi sadə zabitlər güclü bir ordunun bünövrəsini yaradıb Vətəni qorumuşlar. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, başqa azərbaycanlı generallardan fərqli olaraq Mir-Kazımbəy Talışınski yüksək general-mayor hərbi rütbəsini döyüş meydanlarında qazanılan qələbələrə görə deyil, öz zəhmətkeşliyinə, uğurlu hərbi-tədris işini apara bilmək bacarığına, zabit adına sadiq qaldığına, rəhbərlik etdiyi hərbi hissələrdə yüksək təlim-tərbiyə işini qurduğuna görə almış, ordu üçün minlərlə zabit yetişdirmişdir. Generalın məhz bu fəaliyyəti onu həyatda nail olduğu zirvələrə yüksəltmişdir.
General-mayor Mir-Kazımbəy Talışınskinin anadan olmasının 160 illiyi ərəfəsində belə bir həqiqəti göstərmək lazımdır ki, milliyyətsə azərbaycanlı, dini baxışına görə müsəlman olan, Rusiya imperator ordusunun yüksək zabit rütbəsinə layıq görülən general hərb tarixinə öz töhfəsini verə bilmişdir.